Περί του ονόματος Κολλίνα/Κολλίνες - Μέρος Β΄

Όπως έγραψα και στην πρώτη ανάρτηση αυτής της θεματικής ενότητας, το όνομα Κολλίνα/Κολλίνες δε φαίνεται να προέρχεται ευθέως από το όνομα κάποιου παλιού οικιστή. Ωστόσο αυτό δεν εμπόδισε να διατυπωθούν κάποιες θεωρίες που αναζητούν το όνομα του χωριού μας σε κάποιο φυσικό πρόσωπο.

Μια πρώτη άποψη, την οποία καταγράφει ο Θάνος Βαγενάς στα Χρονικά Κολλινών Αρκαδίας, λέει ότι το όνομα Κολλίνες δόθηκε από τον στρατηγό Collins, ο οποίος πέρασε από τον τόπο και του άρεσε πολύ. Και συνεχίζει συγγραφέας, σχολιάζοντας την άποψη αυτή: "Δε γνωρίζομε, βέβαια, να πέρασε ποτέ κανένας τέτοιος 'στρατηγός'! (Άγγλος, τάχα, ή Αμερικανός;) Αλλά για τον απλό λαό μας ήταν μια 'ωραία' εξήγηση. Έτσι, λοιπόν, από τον 'στρατηγό' Collins έγιναν οι ... Κολλίνες" (σελ. 43).

Ο ίδιος αναφέρει, επίσης, παρακάτω (σελ. 44), παραπέμποντας στο Αρκαδικόν Ημερολόγιον του έτους 1937 (σελ. 106) ότι ο πρώτος κάτοικος των Κολλινών ονομαζόταν Κολλίνος και έτσι πήρε το όνομά του το χωριό. Συμπληρώνει όμως ότι, ήδη στην πηγή του, σημειώνουν ότι: "ο πρώτος κάτοικος ελέγετο Κολλίνος, αλλά τοιούτον επώνυμον σήμερα δε σώζεται".

Ο μπαρμπα-Αντώνης Παπαγιαννόπουλος πάλι, στο βιβλίο Το χωριό μου γράφει  ότι μια παράδοση λέει ότι ο πρώτος άποικος λεγόταν Κολλίνος. Αυτός ήταν κτηνοτρόφος με καταγωγή από την Ήπειρο και ήρθε στην Πελοπόννησο κυνηγημένος από τους Τούρκους. Προσδιορίζει μάλιστα ότι το σπίτι του ήταν εκείνο του Κούλε (το οποίο πιο πρόσφατα ανήκε στον Βασ. Λαφογιάννη), στον Κάτω Μαχαλά. Το σπίτι αυτό, μέχρι την ανακαίνισή του, είχε στο πάτωμα δοκό (ταύρο) από σπάρτο (στοιχείο σύμφωνο άλλωστε με την παράδοση που θέλει στην περιοχή να υπήρχαν "δάση που δεν τα έσκιζε ούτε φίδι"). Στη συνέχεια ο συγγραφέας προβληματίζεται με το κλασικό ερώτημα, γιατί το χωριό δεν ονομάστηκε στου Κολλίνου, αλλά Κολλίνα (σελ. 10-11). 

Επίσης ο παπα-Θανάσης Καραφωτιάς στο φύλλο 69/30-5-2004 της εφημερίδας του Η Σκιρίτις (σελ. 4) κάνει λόγο (εκτός από τον Κολινέτο του Χρονικού του Μορέως, στον οποίο θα αναφερθούμε διεξοδικά σε επόμενη ανάρτηση) και για κάποιον Κολλίνο, αρχηγό των αρχαίων Αρκάδων σε μάχη με τους Λακεδαιμόνιους στη θέση Στρόμπελη του σημερινού κολλινιάτικου κάμπου. Στη μάχη αυτή οι Αρκάδες ηττήθηκαν κατά κράτος, ο αρχηγός τους, ο Κολλίνος, που χαρακτηρίζεται ως "ο τελευταίος άνδρας Σκιρίτης", σκοτώθηκε και προς τιμή του οι αρχαίοι Σκιρίται άλλαξαν το όνομα του χωριού τους. Δυστυχώς όμως για όλα αυτά δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά σε κάποια πηγή και επιπλέον αυτά εμπλέκονται και με την, κατά την άποψή μου, ανύπαρκτη στα μέρη μας "Πόρτα Κολλίνα", οπότε μάλλον πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί.

Πολύ πιο πειστική, λόγω της αφέλειας και της απλοϊκότητάς της, μου φαίνεται η παράδοση που διασώζει ο Αντώνης Παπαγιαννόπουλος: Η πρώτη κάτοικος των Κολλινών λεγόταν Νικολίνα χήρα Γιαντζάκου και το χωριό της, που βρισκόταν στην περιοχή της Κλιβίτσας, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια επιδρομής βαρβάρων (άγνωστο ποιων και πότε). Η ίδια ήρθε με τα παιδιά της, αφού ο άντρας της είχε σκοτωθεί, και έχτισαν το σημερινό οικισμό που πήρε το όνομα Κολλίνα από παραφθορά του ονόματός της (Νι-κολίνα). Και εδώ όμως πάλι ξεφυτρώνει στο κείμενο η "Πόρτα Κολλινα" (αυτή τη φορά κάπου στην Κλιβίτσα, σε διαμετρικά αντίθετη θέση από την προηγούμενη εκδοχή) και η κατάσταση περιπλέκεται. Το μόνο σίγουρο για την "Πόρτα Κολλίνα" είναι ότι θα μας απασχολήσει στην μεθεπόμενη περί του ονόματος ανάρτηση.

Αξίζει, κλείνοντας την παρούσα ανάρτηση, να σημειώσουμε ότι Κολίνος ονομαζόταν ο τρίτος γιος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Φυσικά, το όνομα του χωριού μας δεν έχει καμία σχέση με αυτό, αφού στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 είναι βέβαιο ότι το χωριό υφίστατο και μάλιστα υπήρχε κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς και το "Στρατόπεδο της Κολλίνας". Έχει όμως ενδιαφέρον το πώς προέκυψε το όνομα Κολίνος. Διαβάζουμε λοιπόν στο διαδίκτυο ότι ο γιος του Θ. Κολοκοτρώνη, Κωνσταντίνος, γεννήθηκε στην Ζάκυνθο, όπου είχε καταφύγει ο πατέρας του, το 1810. Την προσωνυμία Κολίνος του την κληροδότησαν κάποιοι αριστοκρατικοί κύκλοι του νησιού που συνήθως μιλούσαν Ιταλικά. Προφανώς, προέρχεται από την συγκοπή της γνωστής λέξης πικολίνο (μικρό). Ενδιαφέρουσα σκέψη και μια καλή προϊδέαση για όσα θα συναντήσουμε στην επόμενη ανάρτηση, όπου θα ασχοληθούμε με τις "γλωσσομαθείς θεωρίες" περί του ονόματος Κολλίνα/Κολλίνες.

Φωτογραφίες απ' τις Κολλίνες

Μέσα απ' το λεωφορείο στον Άγιο Χριστόφορο

Στο δρόμο για το μοναστήρι της Καλτεζιάς

Κατηφορίζοντας προς την Εκκλησούλα

Κι ένας γατούλης...

Ανοίγουν τα σχολεία

Δημοτικό Σχολείο Κολλινών (http://vlachokerasia.blogspot.com)

Ανοίγουν σήμερα τα σχολεία. Δυστυχώς το σχολείο στο χωριό μας δε θα ανοίξει ούτε και φέτος, όπως δεν άνοιξε ούτε πέρσι ούτε πρόπερσι. Όπως μάλλον δε θ' ανοίξει ποτέ ξανά.

Δεν είναι ευχάριστο το συναίσθημα για κανένα Κολλινιάτη, αλλά κυρίως για όλους εμάς που μεγαλώσαμε εκεί και μάθαμε τα πρώτα μας γράμματα στο διώροφο πέτρινο σχολείο. Για όσους παίξαμε στο προαύλιο στα διαλείμματα. Ήπιαμε νερό στις εποχές της λειψυδρίας από το πηγάδι του μπαρμπα-Μίμη με τον ανεμομόμυλο. Σπάσαμε μερικά τζάμια στις άδειες αίθουσες. Παίξαμε κρυφτό στον ρημαγμένο δεύτερο όροφο, πριν του δώσει ζωή και πάλι ο Σύλλογος Φίλων της Σκιρίτιδας. Ματώσαμε κεφάλια, χέρια και πόδια παίζοντας μπάλα, πετώντας πέτρες και χτυπώντας ξύλινα σπαθιά. Κλέψαμε κεράσια και σύκα από τα δέντρα των γειτόνων. Καταγδαρθήκαμε στους αβατιώνες ψάχνοντας μια χαμένη μπάλα, ή το κρυμμένο πηγάδι στη στροφή. Φάγαμε πεινασμένοι το μεσημέρι καυτό ψωμί που μόλις το ξεφούρνιζαν στο Αλωνάκι.

Οι παλιότεροι θυμούνται το σχολείο να έχει εκατοντάδες μαθητές -ακόμα και τετρακόσιους- με το χωριό να βουίζει απ' τις φωνές τους στα διαλείμματα και το σχόλασμα. Οι νεότεροι περιοριζόμασταν σταδιακά σε μερικές δεκάδες συμμαθητών και η τελευταία γενιά μαθητών σε μονοψήφιο πια αριθμό. Και τώρα τα παιδιά που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού είτε μεταναστεύουν στην Τρίπολη είτε πηγαινοέρχονται  από 5 χρόνων καθημερινά στη Βλαχοκερασιά, για να ξεπεράσουν τα δικά μας 60.000 χιλιόμετρα που διανύσαμε τα επόμενα έξι χρόνια της σχολικής μας ζωής, για να πάμε στο Γυμνάσιο της Βλαχοκερασιάς και το Λύκειο της Τεγέας ή το Τεχνικό Λύκειο της Τρίπολης.

Τώρα πια το σχολείο μας χρησιμεύει μόνο ως έδρα του Συλλόγου για τα γραφεία του και τις εκδηλώσεις του (ευτυχώς χάρη σ' αυτή τη χρήση δεν έχει ρημάξει και συνεχίζει να προσφέρει στην Κολλίνα) και ως εκλογικό κατάστημα κάθε φορά που η υδροκέφαλο κράτος θυμάται να ζητήσει την ψήφο και των λιγοστών πια κατοίκων των χωριών.

Αυτά για σήμερα. Θα ακολουθήσουν κι άλλες σχολικές αναμνήσεις.

Το πανηγύρι της Μεγάλης

Πηγή φωτογραφίας: http://skiritida.gr

Το Γενέσιον της Παναγίας σήμερα και πανηγυρίζει η ενοριακή εκκλησία του χωριού μας, η Μεγάλη, όπως συνηθίζουμε να τη λέμε σε αντιδιαστολή προς την Εκκλησούλα ή Παναΐτσα στον Κάτω Μαχαλά. 

Ο ναός χτίστηκε το 1829. Όπως μας πληροφορεί η επιγραφή που βρίσκεται στη νότια είσοδο: "Ο περίφημος ναός ούτος η Γέννησις της Υπεραγίας ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας, του Αγίου Σπυρίδωνος και του Μεγαλομάρτυρος Χαραλάμπους εγένετο παρά του κοινού μας χωρίου εν έτει 1829".

Η εκκλησία μας είναι τρισυπόστατη, δηλαδή είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Παναγίας, τον Άγιο Σπυρίδωνα και τον Άγιο Χαράλαμπο και έχει τρεις  Άγιες Τράπεζες και συνεπώς μπορούν να τελεστούν την ίδια μέρα τρεις λειτουργίες (από διαφορετικούς, εννοείται, ιερείς), πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για ένα χωριό, ακόμα και των 2.000 κατοίκων, όπως ήταν κάποτε η Κολλίνα.

Ενδιαφέρον έχει για την ιστορία του χωριού μας να εστιάσουμε στη φράση της επιγραφής "του κοινού μας χωρίου". Έχω την εντύπωση ότι αφήνει να εννοηθεί ότι το χωριό μας, στη σημερινή του θέση, είχε χτιστεί εκείνη περίπου την εποχή από προϋπάρχοντες οικισμούς της περιοχής που συνενώθηκαν εκεί (σε προϋπάρχοντα ίσως μικρότερο οικισμό).

Σύμφωνα με τα Χρονικά Κολλινών Αρκαδίας του Θάνου Βαγενά (σελ. 173), η ανοικοδόμηση της εκκλησίας τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια έγινε με τα οικοδομικά υλικά από το παλιό "Κονάκι" του Τούρκου Αγά και Αστυνόμου των Κολλινών, του επονομαζόμενου Φερούτ-Εφέντη. Ο Αντώνης Παπαγιανόπουλος από την άλλη στο βιβλίο Το χωριό μου (σελ. 17) ονομάζει τον Τούρκο Αγά Καράφεση και προσδιορίζει τη θέση του "σεραγιού" του μερικές δεκάδες μέτρα αριστερά από Μοιράγειο Μέγαρο, όπως κοιτάζει κανείς από την πλατεία. Αναφέρει επίσης (πράγμα που το έχω ακούσει κι εγώ από προφορικές αφηγήσεις γερόντων), ότι κατά την εκσκαφή δεν έβρισκαν στέρεο έδαφος (λογικό άλλωστε, αφού κάπου εκεί πρέπει να είναι οι πηγές της Καμάρας) και έριξαν στα θεμέλια κορμούς δέντρων.

1904, Πηγή φωτογραφίας: http://kollina.gr

Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από τις φωτογραφίες που σώζονται για τα τελευταία 100 χρόνια περίπου, το οικοδόμημα έχει υποστεί αρκετές μετατροπές, επισκευές κλπ (μια εικόνα της εξέλιξης μπορεί να δει κανείς στη σχετική ενότητα του kollina.gr). Διατήρησε μέχρι σήμερα, ωστόσο, το χαρακτήρα της σταυροειδούς τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το μαρμάρινο καμπαναριό (χτισμένο με μάρμαρα που μεταφέρθηκαν απ' την Κλιβίτσα) αντιμετώπιζε ήδη από το Μεσοπόλεμο προβλήματα στατικότητας και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια αντικαταστάθηκε από τη μέση περίπου και πάνω με το υπάρχον τσιμεντένιο και τοποθετήθηκε και το ρολόι, ενώ αργότερα κατασκευάστηκε και ο πρόναος.

Θα σημάνουν λοιπόν και φέτος οι καμπάνες για το πανηγύρι. Τη μεγάλη καμπάνα η παράδοση τη θέλει φερμένη απ' τη Ρωσία και εξηγεί τον ξεχωριστό ήχο της με τη σκέψη ότι στο κράμα έχουν περιληφθεί χρυσάφι κι ασήμι. 

Χρόνια πολλά σε όλους!

Στον Αγιο-Δημήτρη στα Λιμπίτοβα

Πηγή: http://www.kollina.gr

Του Αγίου Μάμαντος σήμερα και, σύμφωνα με την παράδοση που κρατάει πολλές δεκαετίες, τελείται λειτουργία στον Αγιο-Δημήτρη στα Λιμπίτοβα, στον Κάτω Μύλο. Είναι ένα μικρό ξωκλήσι, ίσως το μικρότερο του χωριού μας και σύμφωνα με την ημερομηνία που είναι χαραγμένη τόσο πάνω από την είσοδο όσο και μέσα στο ιερό έχει (ξανα)χτιστεί το 1831.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν έφτανε εκεί δρόμος και, αν πήγαινε κανείς στα Λιμπίτοβα με αυτοκίνητο, έπρεπε να ανηφορίσει το μονοπάτι από τη ρεματιά μέχρι εκεί. Πολλοί συγχωριανοί μας  δεν έχουν πάει ποτέ στο ξωκλήσι αυτό ούτε ίσως το γνωρίζουν καν.

Ο λόγος που κάθε χρόνο γίνεται η λειτουργία στις 2 του Σεπτέμβρη είναι τουλάχιστον διπλός. Από τη μία, όσον αφορά το μη εορτασμό στις 26 Οκτωβρίου, "ευθύνεται" η γνωστή διάχυτη ευσέβεια του χωριού μας που φρόντισε να έχουμε πολλά ξωκλήσια (περίπου 25 και τα δυο χωριά μας μαζί, χώρια τα δεκάδες χαλάσματα). Μόνο στα Λιμπίτοβα υπάρχουν, εκτός από τους σωζόμενους ναούς της Φανερής και του Αγιο-Δημήτρη, ερείπια πολλών ναών (Άγιος Λουκάς, Άγιος Τρύφωνας, Άγιος Βλάσιος) που μάλλον καταστράφηκαν κατά την Επανάσταση του 1821, ιδίως από τον Ιμπραήμ, και δεν ξαναχτίστηκαν ποτέ, αλλά η ευσέβεια των κατοίκων διαφύλαξε τα ερείπιά τους και κατασκεύασε ένα μικρό εικονοστάσι μέσα στα χαλάσματα. Η ίδια ευσέβεια οδήγησε στην κατασκευή περισσότερων ναών στην ευρύτερη περιοχή αφιερωμένων στον ίδιο άγιο. Ο Άγιος Δημήτριος αποτελεί  το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα [έχουμε φυσικά και δύο ναούς της Κοίμησης της Παναγίας, έναν σε κάθε χωριό και εν μέρει δύο ναούς της Αγίας Ειρήνης (αφού στην Αγία Ειρήνη στον κάμπο, μάλλον απλώς συμπανηγυρίζουμε με τους Βλαχοκερασιώτες, στους οποίους νομίζω ότι ανήκει) και δύο του Αγίου Νικολάου (στο Κατωχώρι και στην Μακριόπολη, που γιορτάζει όμως μόνο το καλοκαίρι στη γιορτή της Αγίας Μαρίνας)]. Υπάρχουν, λοιπόν, τρεις ναοί αφιερωμένοι στον Αγιο-Δημήτρη: το νεκροταφείο στο Περαχώρι, το επίσης νεκροταφείο στο Κατωχώρι και τούτο δω το μικρό ξωκλήσι, (που ίσως ήταν κάποτε η μητρόπολη στον οικισμό Λιμπίτοβα) πολλά χιλιόμετρα μακριά από το χωριό, δυσπρόσιτο και μισοξεχασμένο. Υπάρχουν επίσης ερείπια από ναό του Αγίου Δημητρίου στην Κλιβίτσα, πιθανόν και αλλού... Όταν όμως οι διάφοροι οικισμοί -πιθανότατα στα χρόνια της Επανάστασης -λίγο πριν, λίγο μετά- άρχισαν να εγκαταλείπονται και οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στις σημερινές Κολλίνες πρόεκυψε το πρακτικό ζήτημα πώς θα λειτουργιούνται ταυτόχρονα στη μέρα τη μνήμης τους οι περισσότεροι από ένας ναοί που ήταν αφιερωμένοι στον Άγιο Δημήτριο. Και καλά, το Κατωχώρι μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε το δικό του παπά, όμως η Απάνω Κολλίνα από το Μεσοπόλεμο τουλάχιστον και μετά είχε μόνο έναν παπά. Αναγκαστικά λοιπόν έπρεπε να βρεθεί μια άλλη ημερομηνία, για να μην εγκαταλειφθεί το μικρό ξωκλήσι του Αγιο-Δημήτρη στα Λιμπίτοβα. 

Έτσι ερχόμαστε στο δεύτερο λόγο που γίνεται η λειτουργία στις 2 του Σεπτέμβρη και που έχει να κάνει πια με την επιλογή  της συγκεκριμένης γιορτής. Ο Άγιος Μάμας είναι προστάτης των κτηνοτρόφων. Υπάρχει μάλιστα στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας και σχετική ευχή για την ευλογία των κοπαδιών. Εκείνα το χρόνια, και σήμερα ακόμη, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό, στην περιοχή και ιδίως στα απέναντι βουνά οι τσοπάνηδες ανέβαζαν το καλοκαίρι τα κοπάδια τους και κάποιοι τα πότιζαν στο ποταμάκι που διασχίζει τη ρεματιά πιο κάτω από το εκκλησάκι. Ήταν λοιπόν μια καλή ευκαιρία να λειτουργηθούν λίγο πριν φύγουν για τα χειμαδιά και να γίνει κι αγιασμός, για να ευλογηθούν τα ζωντανά τους. 

Μαζί τους συγκεντρώνονταν στη μνήμη του Αγίου Μάμαντος και οι πολυάριθμοι Κολλινιάτες που είχαν χωράφια, καλύβια (ερείπιά τους διακρίνει κανείς και στη φωτογραφία της εκκλησίας) και κήπους στην περιοχή. Τα Λιμπίτοβα (ή το πιθανότερο Αλιμπίτοβα) είναι, για όσους δεν το γνωρίζουν, ευρύτερο τοπωνύμιο που περιλαμβάνει αρκετές συστάδες καλυβιών και χωράφια τουλάχιστον από τον Απάνω Μύλο μέχρι τη Φανερή. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι μέχρι πριν μερικά χρόνια  υπήρχαν στην περιοχή άφθονα νερά και πηγές και καθημερινά δεκάδες Κολλινιάτες πηγαινοέρχονταν  στους κήπους τους, για να ποτίσουν, να καλλιεργήσουν κλπ. Είναι χαρακτηριστικό  ότι στην περιοχή λειτουργούσαν τρεις νερόμυλοι (φωτογραφίες από ερειπωμένους πια νερόμυλους, σύντομη περιγραφή του τρόπου λειτουργίας τους και  ... άδεια ασκήσεως επαγγέλματος μυλωνά μπορείτε να δείτε στην σχετική ενότητα του ιστότοπου του Συλλόγου  Φίλων της Σκιρίτιδας). Οι νερόμυλοι αυτοί  έδωσαν και το τοπωνύμιο Μύλος στην περιοχή, και μάλιστα με τις ειδικότερες υποδιαιρέσεις σε Απάνου (ή Πάνω, αν προτιμάτε), Μεσιανό και Κάτου (Κάτω) Μύλο.

Οι μυλωνάδες  συγκέντρωναν το νερό για να λειτουργήσουν τους μύλους τους στις μυλόγουρνες, δηλαδή μεγάλες υπαίθριες ανοιχτές δεξαμενές (γούρνες). που προέκυπταν συνήθως από την απόφραξη στο κατάλληλο σημείο ενός ρυακιού και εφοδιάζονταν με περισσότερο νερό που μεταφερόταν ακόμα και από μεγάλες αποστάσεις με κιούγκια. Τη μυλόγουρνα του Κάτου Μύλου μπορεί να τη δει κανείς λίγο πιο πέρα από τον Αγιο-Δημήτρη.

Μετά την αξιοποίηση της κινητικής του ενέργειας  για το άλεσμα στους μύλους, το νερό διοχετευόταν  σε αυλάκια για να ποτιστούν τα χωράφια, με τις παραδοσιακές διαμάχες για την κατανομή των νερών και τα δικαιώματα για πότισμα που αποτελούσαν αιώνιο θέμα συζήτησης και συγκρούσεων μεταξύ των γειτόνων και πεδίο δόξης λαμπρόν για τους αγροφύλακες.

Υποθέτω πως και φέτος ελάχιστοι, έστω, Κολλινιάτες θα διατηρήσουν την παράδοση και θα φτάσουν μέχρι τον Αγιο-Δημήτρη. Άραγε  μετά το σχόλασμα φιλεύει ακόμα τους προσκυνητές  ο μπαρμπα-Παντελής στα γίδια του κάτω στη ρεματιά  ή μήπως έχει πια κλείσει το μονοπάτι και δεν μπορεί να κατηφορήσει κανείς στο ρέμα, περνώντας δίπλα απ' τη μυλόγουρνα; Θα ξεκινήσει άραγε κανείς εφέτος με τα πόδια απ' την Κολλίνα κι απ' το δρόμο του Μεσιανού ή του Κάτου Μύλου θα φτάσει μέχρι τον Αγιο-Δημήτρη στα Λιμπίτοβα;